Septmā palazīnsna

Ezze kittans nigruntauktimmjans dēiwans¹, sklāitewingi ezze Gurcho²

Ēnturs

1. Uniwersalai deiwāi.
2. Kāigi sklaitīntun Gurcho, Wurszkaitis, Szwaybraitis?
3. Ezze Kurkas (Gurcho) walniskan.
4. Anga prūsai aušaūwa Kurkan (Gurcho) ezze mazūramans?
5. Ezze wīrdan Gurcho, ka tāns zentli?
6. Tenesse buweīns en Swentamēstu³.
7. En Tulkemitei⁴ be Frāmburgu⁵.
8. En subbiskamans buttans be kitēimans deīktans.
9. Aperāi tenesmu.
10. Ezze malkans, deggintans pēr tennan zmānintei.
11. Ezze pelannin.
12. Ezze zmāninsnas rittuns.
13. Meddu be wisawīdiskas īdas pastāi apperautun tenesmu.
14. Ezze idōlan, kawīds pastāi laikātan per Gurcho.
15. Ains prēipalis ezze stan.
16. Ezze Kaupālin⁶.
17. Anga Gurcho bēi Pergrubrius⁷?

§1. Sklāits stans trins zmānewingjans Rāmawas dēiwans, prūsai dabber turīwusis kittans, kawīdai ni aīnat pastānja zmānintan sen stawīdans rittuns, kāigi stāi trīs deiwāi na anzanan, kawīdamans waīdinusis di ukadebban zmānjan. Stāi trīs bēi ukaswarewingi sirzdau wissans deīwans be tenēisan dēlasnas spēri bēi be dāngs, be zemē.

§2. Stāi kitāi, stawīdai kāigi Gurcho, Wurszkaitis, Szweibratis⁸ anga Wiszrambraijtis, bēi ikāigi tēr na zemmin, en sklāitewingiskai līkutai spērin.  Adder iz stans trins, anga turri ainunts pirms gruntauktimmiskan pirzdau kittan, be nagīrbauntei tennans, anga prawerru laikātun si prēi stan tikrōmiskan enteikāsnan, be laikāwusis si prēi tennan wārai prūsai, — niwaīstan. Māise dirīsenis stawīds (tennan as ni kasmu ni preispārtina enīmtun), kāi prawerru sklaitīntun stan dēiwan enteikāsnans — stu tenēi bēi prawerīngais, stu tūls prūsai wīrst zmāninusis tennans (stans dēiwans), dīgi prawerru sklaitīntun be preitarīngi prei deīktan, kawīdan bēi palīkitan ainasmu anga kitsmu dēiwan.

§3. As mēri, kāi en Swentamēstu (Szwento-Miest), sta ast en «Heyligen-Beyl», Gurcho bēi ukadebs dēiws iz stans trins, tāns turīwuns ukaaūktan rangan be tūls wissas tenesmu šluzi di, palīgintei sen kittans dēiwans. Sklāits stan, prawerru aušaūtun be stesmu, kāi tenesse pagalba bēi prawerīngi, beggi en dēiwas Gurcho kwāitu bēi be īdjai, be pūwjai, adder sta, pagār gīwatan, kīrsa ka rikaūja Pykullis, pagār perkūnijan be zemmis āustewingiskan, kīrs ka rikaūja Perkunas be Padrympus, bēi ukaswarewīngi pawīstis, tēt [prūsai] tennan wīrst zmāninusis tūls pa trins dēiwans na anzanan. Ikāi Hennenbergers⁹ bilāi, kāi stas Gurcho — ast usts deīws, be dīgi Schützius, Thoms Waissel, Simon Grünaw be tūls kitāi bilāi tennan per stawīdan enteikāsnan, adder as ni aupalla ni prei ainan ainuntkawīdan tikslan, kasse paggan tenēi stawīdiskai teikātan.

§4. Ainunts, sklāitewingi Grunau be Hennenbergers, ezze stan Gurcho peisāi, kāi ikāigi prūsai aušaūwa tennan ezze mazūramans, adder ik prūsamans dālai Gurcho mazūrai, staddan tenēi subbai zmāninlai stan dēiwan, ikāi ezze stan nika nimazīngi aupaltun en pōliskan autōran enpeisāsenjamans. Emprīkiska pawīstis mazēi būtwei tikran, beggi prūsai bēi preispārtinusis mazūrans zmānintun swāise dēiwans. Ikāi as stesse paggan ni sen kawīdans istōrinikans ni kwaitei pagaūtun karjaūsnan be mazzi būtwei prūsai nadāi ains kitsmu, adder mazzi būtwei be mazūrai biskin wēlais pazināi Gurcho per swāise dēiwan; stu ni mazzais zmāninusis di tennan tūls, stu kitēimans trimmans aūktais paminītamans be tenesmu šlūzi tūls, segīwusis tūls rittuns.

§5. Pēr stan, kāi erzinālai stan waraprūsiskan dēiwan walns, prawerru pamēritwei ezze wīrdan Gurcho, tāns en rēizans pastānja iztarītan Gorcho. En 1249 en privilegijai¹¹, izdāwusjai pra pāwestas legatan, Jakōban¹², bēi pepeisātan Gurcho (sta mazzi būtwei ebpeisātajas blāndas, papeisāwusjas G en deīktu C). Māise presnas, walns peisātun Gurcho anga īr Giercho, stu Curcho, beggi emmens Gurcho pertīnka ezze gurkle, prūsiskai sta zentli «zmānes gurklē», izšendau gert, dīgi gyrt, prūsiskai sta zentli «pūtun». Adder stwi prawerru pazentlitun, kāi prūsiska C en stan subban preslin senpalla sen pōliskan G be pastānja iztarītan dīrzalai, tēt palīgu en minkstan K (K)¹³. Wa stesse paggan, ainunts stan Gurcho bēi peisāwuns sen C / Curcho, be entikriskai stas Gurcho bēi zmānes gūrklis dēiws, kawīdan tāns turri sātwintun sen īdjans be pūwjans, tēt īdjas be pūwjas dēiws, tēr mazzi biskin tūls pūwjas, stu īdjas.

§6. Kāigi īdjans be pūwjans, tēt be jūse zignāsnan wiskwēi zmānes laukijja, tēt be sta Gurcho dīgi pastāi zmānintun wiskwēi, kāigi wīdikaui be Hennenbergers be Simon Grunau, be ukazmānewingi deīktan bēi Swentamēstan (Heyligbeil) anga, tikriskais, debīks anzans stwen. Tāns bēi dīgi be ni mazzais āustabawingi kūnstan, beggi kweitāwuns zēiman be daggan. Stesse paggan, ainunts bēi peisāwuns ezze prūsans, senmaisāi stan anzanan sen anzanan en Rāmawai; empēreniskai prēi stans autōrans nika ni papeisātan ezze stesse anzanas sklāitiskans, tenēi tēr ebpeisāi, kāi tāns pastāi kīrstan, adder ezze stan en kitsmu deīktan.

§7. Sklāits stan anzanan, sirzdau Frauenburgan be Tolkemitan¹⁴ bēi interessants debīks stabs, na kawīdan zukkaunikai apperau be deggina zukkans en Gurcho zmānin, be deīktiskai buwīntajai — kittans īdjans.

§8. Buwīnusis tāli ezze stan stabban anga anzanan wis pat mazēi izbilītun swāise pateīsin — anga en buttamans, anga pagār wissan anzanan, adder tenēi bēi debīkan tūliskan en Prūsai en wissamans deīktans, en stan ānkstan kēsman ezze stan peisāi citātai stwi autōrai Hennenberger, S. Grunau, Waiselis, Tretters be kitāi krōnistai. Empēreniskai be stwi, be stwen stawīdans stabbans nimazīngi aupaltun, adder pirzdau delli mettans {aūkts} stabs en pjāusin meddju, nitāli ezze Gumbinnei anga Bisserkāims¹⁵, pastāi laikītan per swentan: deīktiskai buwīntajai nō tennan apperau rūkans, wilnan be palīgun, ikāi ni anga stabs bēi palīkitan Gurcho, mazzi būtwei dīwais per Pykullis, kāi tāns ni škūdinlai.

§9. Aperāi, sen kawīdans zmāninusis di Gurcho, bēi stawīdan skīstan zāljan talkātas zirnis kāigi: gāidis, ruggis, māizis, wizē, pupa, kekkerai, līkutkekers, be dīgi kittas [pawīstis], kāigi: mēnsa, miltan, meddu¹⁶, allu, pīws, daddan be wisawīdiskan kittan, ka preistalāi īstun be pūtun. Dīgi be pirms zukkan zukkausenis: stwi Bretkunas¹⁷ en swāise manuskriptu, be dīgi en Leītawiskamans preddikausnans¹⁸ peisāi, kāi tenēi Kurkai (kawīdan tenēi bilāi per Gurklius¹⁹) (spārts mazzi būtwei, kāi ebpeisātajai en stawīdsmu wīrdan Gurcho en deīku cli papeisāwusis ch) apperau gabtan esketran galwan be staggan, be wissan kittan īda anga perdāwusis.
Bilāntei ezze stawīdans oblācijans²⁰, as etmenna, ka peisāi Ewbūls Kōmiks²¹ en Semelei²², kaddan enwedda Bahusan, bilīntei tēt: «En pagaūsenju gi mennei apperaui di ainuntkawīdan krāujan, dumslin, eīsku — gallus; nika iz sēran, īr iz wīrsan. Be as ni bēi īduns ni saldan apperan, ni kūlsjan»²³. Dīgi paminijja Menandrs «dēiwamans palīgi di nipreistalīwingjans en lāndai staggans, gallun be kaūlans; wissan kittan īst subbai»²⁴. Dīgi enteikātan per stan Gurcho anga Gurklio, kawīds deznimai pastāi zmānintan sen zukkan staggans be kaūlans, kāigi dabber be teinū iz juksenjan aulemtāi zemāitai be tenēisan kaimīnai na arāikan: pirzdau īdjas īsenjan tenēi deginna kaūlans en pannu  en swāise dēiwas teīsin, adder pelannin erlāika māgijai anga enkāpa.

§10. En aulemtans rittuns be dājans prei Kurkan dīgi prawerru warīntun nōdan. Pirzdau wissan prei swentan anzanan bēi prābutiskai degānti pannu, kawīdan [tēt bilītai] waīdilats anga zignāts turēi sargātun, etrāntei sen swāise galwan.
Malkan ebpeisāsenjan, sen kawīdans enlaikāi pannu, arwiskai ni mazzi aupaltun. Ikāi mazīngi gadātun, kāi sta bēi anzanan malkas, beggi stas malkas {empēreniskai} en Prūsai bēi palīkitan per šlūzin deiwammans, dīgi bēi ukabrewīngis iz wissan, beggi tenesses dūms pastāi laikātan per kailūstan be ezze anzanan malkamans tīnka ni spārts debīks lāps, tennas sklaitewīngi ni preskēi be dīgi ezze tenēimans ni ast tūlan spānkstjas, palīgintei sen adlin be apsin. Anzans anglis ilgai erlāika gārmin, stesse paggan mazīngi ilgais enlaikātun pannu iz stans malkans. Ik ni ast anzanan malkas, tenēi mazēi tērpautun skāberwjan, beggi en emprīkisentin kēsman nadrāuwjai jāuku tērpaui stan garrjan, kaddan en swāise jaūjamans gattawina pirmicijans²⁷ — apperaui pirmans senrīnkusjans zirnins (pagār pagūnibis drūwisnan), tēt be per Kurkan be Patrīmpan²⁸, kawīdan zmānina sen emnin Gabiauga, adder kaūlans deggina en pannu. Gi entikriskai stan garrjan ni dāst spārtan lāpan, ni spānkstjans, dīgi sūit ilgai enlaikāi dūmawintjans anglins. En stesmu pannu endegga be degga apperan.

§11. Anga anglis ezze stesmu garrjan pastāi tērpautan, pa māise infōrmacijan, nikwei ni papeisātan, ik ter mazzais engaūwuns prābutiskan pakkajan rikīs Bretkūns, kawīds deznimai nōpalla burrewjans, dīgi, paminijja, kāi tenēi pannus pelannin, en kawīdsmu apperan pastāi deggintan swāise deiwammans, tērpau en burtausnai — kāi būlai rikīwiska zukkausna: per zukkans en Labjawai, kwēi tāns subs bēi pagaūwuns buwīntwei, sklāits dwigubāusnans, en tenesse kēsman tēt dabber segīwusis di³⁰.

§12. Sen pannu tenēi dabber apperau be deginna pirmans wēisjans be wisawīdiskans īdjans, be pūwjans. Adder kāigi tenēi stan segīwusis sta ni ast ebpeisātan, ikāi nika ni ebgalwāntei, as mēri, kāi tenēi zirnins anga zukkans dēja na skabtan lubban, na ukawīrsawan līja di allu, daddan anga pīwan, be staddan jāu dēja na gattawintans panniskas anglins, stawīdiskai perklantīntei pannu [apperan] swāise deiwammans. Pawīstis ast en stan, kāi tēt  segīwusis be zemāitai, be kaimīniskai skalwai, be gērdau mennei ezze stan Wilhelms Mertīns, kawīds kāigi tēr bēi nōseileniks en Werdenu³² — debīkas erudīcijas zmōi be tenesmu bēi spārts interessanti stawīdas pawīstis.

§13. Ezze meddu stas zmōi dīgi gērdau, kāi tennan, en pādu, aīsinusis di, be staddan degginusis di. Tikran, ni wissans īdjans pastāi deggintan, beggi deznimai Kūrkai, tēr pa kittan emnin, īdjai be pūwjai pastāi mestan be izleītan en buttas lunkin, škurai be kittas asības ebwarēi sen tennans.

§14. Sklāits wissan stan, assanin, pa pjaūwan, per Kurkan wiskwei pastānja ensadīntan stātuwa (ezze tennan ānkstais paminītan en Jakōbas, pāwestas legātas, priwilēgijai, kwēi tenā pastāi bilītan per idōlan), tenēi tikīna tennan be bilīwusis dīgi per Kurkan. Wirdāi iz priwilēgijan stawīdai: «Idōlu, kawīdan tenēi [prūsai]. senrīnkusis āustan, jukkusis aīnan rēizan en mettu ebwīlktun be zmānintun kāigi dēiwan, — tāns pastāi bilītan pra Kurkan, — anga kitēimans swāise dēiwans, ni tikīnusimans ni dāngun, ni zemmin, be per kawīdans emnins tenēi tēr ni pastāi bilītan, ezteinū tenēi [prūsai] ni wīrst apperausis apperans»³³. Anga stawīda statūwa pastāi izpjaūtan anga tikīntan iz arrjan³⁴, anga iz pekkus skārdan — ni eīsku.

§15. Stwi mennei pergūbi en galwai, kāi aūktais paminīts Wilhelms Mertīns, kāigi tēr en swāise šlūzis pagaūsenju, widāi prei swāise kīrkis-regiōnis kāiman Martenikai³⁵. Stas kāims ast pagār Zemāitijas arāikan, emprīki kittan kāiman, perlānkintun jāu Zemāitjai, arāiks pastānja sklaitīntan pra appin sen emnin Šiša. En Zemāitijas pussei bēi anzans, adder pagār tennan, pa pēnkjans zāngans, bēi sūit debīks stabs. Nitāli ezze stabbu auktā kartana pastāi erlāngtan, pa tenesse presnans, nimazzais 6 pēdas en aūktu, na tennan wāzis skardā iztēnsta, adder na tenesses galwan gigāntiska kurka sentrista, Aūktais paminīts Mertīns kāigi tēr taūwinuns si, kaddan tenēi izwīlka stan kartanan be kaddan tenēi aukabīna idōlan, adder taūwu tāns endirēi, kāi prei stabban, en kawīdas wīrskawisku kārts³⁶ pastāi dētan, stalāi wārs wīrs. Dīwa perjāja wāra, labbai ebwīlkta genā sen nimazzan kraggan, kraggan wārs wīrs, as kwaitīlai bilītun tennan pra waīdelatan³⁷, immi prei tennan, biskin erpilninuns en kraggan: immi tennan en rānkan be bēi madlīwuns, adder ka tāns bilāi, nōseileniks ni mazēi kirdītun be izgūbi, kāi pawadīntun swāise nietnīstin. Adder, seīlawingi paprasīwuns, tāns erzināwuns, kāi tenēi dīnkau swāise dēiwaitjan, dāntin tenēimans īdjans be pūwins, maitāsnan be izlaikāsnan, adder tenēi ni kwaitēi bilītun tenesse emnin.
Pa madlan maldūnjai immi si pēr rankans, sāka zūrgi anzanan be kartanan, adder stas dāncis izrēizan wangīna si, biskin waīdelats etkūmps pagaūwa madlītun sen kārtan. Pa madlan, izpūwuns kārtan, tāns enkāusina kartanan,prei kawīdan wisāi dīwai pergūbi, izraūwa tennan be wisāi gābi kwēitjan krītkan. Wāzis skārdan immi waīdilats kāigi dēlan per swāise dēlansnan, adder zāljan, kawīds bēi na kartanan, spārts taupīngi dāst di wisēimans. Stadda tenēi wisāi sīda zūrgi anzanan be stabban, adder waīdils na stabban dēja wāzis skārdan be, sīda na tennan, gērdau waitjāsnan ezze tenēisan pertiksnan be wārans pajuksmans, dīrans be kittan, etminnuns Zeminan, Perkūnan, be kittans. Pa gērdautan waitjāsnan tenēi wisāi galwan līnka prei zemmin. Kaddan tāns aulīzi iz stabban be senmaisāi si sirzdau zmānins, tenēi pagaūwa īstun be pūtun, sta wērau trīs dēinas. Wāzis skārdan tenēi erglāngits tēt en zēimjan sīsnas pagaūsenju. Mēnsan tenēi īda sen wisawīdiskans drūwisnans be kartanan zmānina kāigi barikai — perwaidinna, kāi stawīds laikāsenis — ast stēisan rittus likkis, kawīdai pastāi palikītan, kāi zmāninlai Kurkan. Sta zmāninsna, sūit mazīngi, bēi ēst stawīda, kāigi be stas pajuksmas, kawīdans rikijjai iz Gōlšteinan, jāwusis en Pērsijan, nadirēi en Terky (mēstan en Russjas teritōrimans) en Bycae prēikenis buweīnu; tūls ezze stan — en Ōlearijas «Pintegas ebpeisāsenju en Pērsijan»³⁸.

§16. Sklāits stan, māise labsmu ginnin perwaidinna si, kāi ikāigi be per Kurkan stawīda stātuwa pastānja statīntan, kaddan tenēi statinna kaupālin, beggi dabber be teinū prei nadrāuwjans, skallawjans³⁹, be kāigi zemāitjans , wis dabber ast pajuksma en Kaupālin⁴⁰, kāigi buwāi en sīsnas kēsman, aūktai, na ilgan kartanan, sēitun wisawīdiskan zāljan kurkan, sen wesseliskan stan kartanan erlāngtun be preidrūktintun prei dwarrins anga sullan, prōpaus kawīdan wīrst gūbusis di sen arrjans.
Stawīdan kartanan tenēi bilāi per Kaupole, be tenā stalāi ērgi stan kēsman, ikāi pagaūnja si arrjan pjaūwa; staddan tenēi stan zāljan kurkan aukabinna ezze kartanai be stēisan zāljan delīkan, iz kawīdan tikīnta kurka, lazinna pa arrjans — laikātan, kāi stawīdai zāljai — ezze saūlis kāitu; wīrst pagalbusis ezze graūztajams, škuramans be pelīmans, kāi stāi en skūnei ni pragerlai zirnins. Delīkan tenēi taupa kāigi madicīni — laikātan, kāi stawīda zāljai pagalba ezze wisēimans enwārgsenjan; adder as ni mazzi preistatīntun si, kāi sta kaupāli gatawinna en Kurkas zmānjan.

§17.  Tūlan kas prasijja: Gurcho be Pergubrius bēi aīns deīws, anga tenēi pastāi sklaitīntan aīns ezze kitsmu be pra ka tenēi ebzentli si? Māise labs ginni mēr, kāi Gurcho be Pergubrio bēi aīns dēiws: ikāi, kāi sta tikrōmiskai paprestun, prawerru waīstun, kāi Pergubrius pertīnka ezze Peř gū berū, sta ast diserativum, be zentli zūrgiskai  «kwaitītun permaisātun», «kwaitītun ka nika perteikātun», stwi perteikāntei zemmin bilāi di «perguberu dirwą», «as kwaitēi teinū laūkan perteikātun», teinū as wīrst segīwuns stan dēlan, dīgi «pergubyk z̀emę̂» — sta ast «perteikāis stan zemmin labbai». Dīgi preigērbjantei engnāstun zīngslan, jaūku bilāi di: «pergubyk, iszgubyk man gerrai», «engnātais tennan labbai», «permaisāis tennan labbai», be t.t.
Dīgi Pergubrio pastānja swentintan be en pālju, be en assanei, beggi tenēi paskalītai, kāi «dēlinikan» tenēimans prawerru be en wassaran, kaddan gattawina laūkans prei daggas sīsnan be kadda prawerru tennans perteikātun prei zēimas sīsnan. En pāljan, kaddan delāi pagaūnja si, tenēi madli tennan ezze pagalban, kaddan īst skjāurin galwans en tenesse zmānin, astis en stesmu, kāi nadrāuwjai be skallawjai segēi stan wis dabber. En assanin, pjaūwusis āustan, tenēi tennan per stan dīnkau, adder kāigi tenēi laikāi si en stesse upperas kēsman— gadāimai tūls gērdautun, wīrst ebwaitjāwusis wīrdan Pergubrius.
Kurka pastānja laikātan tēr pēr pūwjan be īdjan deīwan, be tenesses swentikai buwāi ni en wassaran, kāigi prei Pergrubrjan, adder tēr en assanin, be sta stesse paggan en assanin wārai prūsai pagaūwa sklaits krakstan pūtun be īstun, be bēi ebwartīntei prei Kurkan, kāi tāns zmāninlai en assanin, pa āustas pjaūwan, augaūtans īdjans be pūwjans; kāi tenēi ēilai tenēimans en kērmenin be kailūstiskan, kāi wisāi paliklai kaikailūstai be kūnslai si ezze enwārgsenjamans, preipallusimans nideiwūtiskamans, ezze stesmu, kāi embaslai si en gūrlei, be t.t., be t.t. Stawīdai bēi Kurkas enteikāsnas, be Pergrubrius ni turēi nika kittan segītun, tēr kūnstun dēlan, tēt sirzdau stans dēiwans prawerru widātun zentlawingjan sklaitīntan. Stesse paggan be Jāns Malecius⁴¹, bilāntei ezze Pergrubrjan, ni wīrdan ni gērdau ezze Kurkan, beggi tenēisan enteikāsnas pastippan sklaitinna si. Arwiskai, mazzi būtwei, kāi prei Kurkan, be prei Pergrubrjan pjaūwa di wāzukan, ikāi sta bēi pawīrps izrīnksenis, beggi en perlānksnai ezze ļudjas labban, pjaūwa di kurwan, be tēt kāi segīwusis di abbeimas dēiwans, ikāi deznimai pjaūwa di wāzukan kāigi āustas simbōlan⁴². Kāi deīws zmāninlai laūkas dēlan be mūisesinlai «kukāris īdans»⁴³.

Mātis Prātorius

1. En tikrintu ōriginālu Mitteleres Standes, en manuskriptu Mittlern Standes. Auprasta di ni «gruntauktimmjai deiwāi», be ni «zemmiskai deiwāi», adder sta zentli «sirzdāi» anga pawīrdiskai «sirzdas būsenjas».
2. Turri būtwei Curche, Curcho kāigi wiskwēi. Mažiulis rekōnstruijja kāigi *Kurkā (be pawaidinna, kāi turri būtwei feminīnum).
3. Miks. Heiligenbeil, lēit. Šventpilis, prūs. Swintamīstan, teinū mask. Мамоново.
4. Miks. Tolkemit, lēit. Tolkemita, pōl. Tolkmicko, mask. Толькмицко.
5. En ōriginālu: Frawenburg; Miks. Frauenburg, lēit. Frauenburgas, pōl. Frombork, mask. Фромборк.
6. En ōriginālu: Kopole. Lēitawiskai sta bilāi si Kaupolė anga Kupolė; sta ast kāigi miks. Maibaum, pōl. drzewko majowe, słup Majowy.
7. En pirmasmu manuskriptan: Pergrubrius, en antru:  Pergrubrius.
8. En pirmasmu manuskriptan: Szweybraitis.
9. En ōriginālu: Henneberger.
10. Schützius, Thomas Waissel, Simon Grünaw
11. En ōriginālu: in dem Privilegio, dirēis 12 autengīnsenjan.
12. Jacobo Röm[ischen] Päbstl[ichen] Legaten. Stwi papeisātan ezze sawaītjan Friedensvertrag zwischen dem deutschen Orden und den abgefallenen Preussen in Pomesanien, War- mien und Natangen, geschlossen unter vermittelung des päpstlichen Nuntius und Assistenz des Bischofs von Culm. Sawaītis pastāi papeisātan si wassarinas 7d. 1249m., en pillei Kristusburg (miks. Christburg, teinū pōl. Dzierzgoń), en Paguddei. archidiakōns Jakōbs, pāwestas delegāts en Leōdijai (teinū en Belgijai: pranc. Liège, miks. Lüttich, lat. Leodi(c)um), pagattawinna sawaītjan latīniskai; delīks, kwēi Kurka pastāi paminītan: Ydolo, quod semel in annno collectis frugibus consueverunt confingere et pro deo colere, cui nomen Curche imposuerunt, vel aliis diis qui non fecerunt celum et terram quibuscumque nominibus appellentur, de cetero non libabunt.
13. Pirma K papeisātan sen gottiskan šriftan, en klāmramans tenā pastāi paāntrintan sen Humanistenschrift (handwriting style of the Humanists), s.a. Renessansas kēsmas humanismas šrifts.
14. En pirmasmu manuskriptan: Tolkemit, en antru: Tolekemit.
15. En antru manuskriptan: Gumbinnen be Bisserkei.
16. En ōriginālu: Honig, Meth.
17. Bretki[us] [— tāns bilāi ezze Chronicon des Landes Preussen(1578, 1579) be izdrukkautans Pōstilans* (Kunnegsgarbs, 1591)]
*ezze lat. post illa, sta ast preddikausna.
18.Littaw[ischen] Predigten [— en atru manuskriptan: litthauischen].
19. En antru manuskriptan: Gurklus.
20. Bey dieser Oblation. Sta ast ezze «apperans», ezze  welalat: oblatio.
21. En ōriginālu: Eubolus Comicus.
22. En ōriginālu: Semele.
23. En ōriginalu: Primum quidem sacrificant mihi quidam sangvinem, vesicam puta fellis, nihil de corde, ne q[ui]dem superficiem. Ego vero neq[ue] dulci vescor victima, neq[ue] femoribus. Ka zentli «neq[ue] dulci vescor victima» ni ast eīsku, beggi apperan mazzi būtwei «prēskan, enimmumni īstun anga sūtewingi /  saldan / ebwaidilānti».
24. En ōriginālu: quod diis apponant extimam lumborum partem, fel et ossa, Cibo inepta; reliqua ipsi absumant [—  Conf. Clem. Alexandr. I. 7. Strom. [Clemens (Alexandrius), q. ex. multis ed.: Opera […]. Vide d(164).]]
25. En ōriginālu: Waydelott, oder Ƶygenot [— dīgi mazzi būtwei kāigi «zigōnai / ziggonai». Iz enciklōpedijan «Swētas amzjas mitai»: en 16mm. tekstu waīdilatai dīgi pastāi bilītan si per zignātans (Signot, Segnot, Zygenotte, ezze signät, «zignātun»)]
26. En ōriginālu: die Nadrawen [en al. m. corr. ex -er.]
27. En ōriginālu: die Primitias, iz lat. primitiae «pirmāi wēisjai/āustai».
28. En ōriginālu: Padrympo.
29. En ōriginālu: Labiaw, teinū miks. Labiau, lēit. Labguva, teinū mask. Полесск.
30. Pa J. Bretkūnas informaciōnin ezze Labjawas burrewjans, tērpawusins zukkans kāi mūisesintun zukkan gabsnan. Pratōrjas mēriwuns, kāi Bretkūns ebpeisāwuns stan, ka subs erzināwuns, be bandāwuns paprestun kaddan burtausnā bēi en Kāpan pussideiniskasmu krantan, en kāimamans.  Ikāi jāu 90 mettai pragūbi, Pratōrius labbai waidūns, kāi pirman Bretkūnas «dēlas deīktan» en Prūsai bei Labjawa, stwen tāns bēi nōseileniks ezze 1562m. iki 1587m., kaddan pagaūwuns buwīntwei en Kunnegsgarbu, kwēi tāns šlūzi en Šteindammu (Steindammer Kirche).
31. En ōriginālu: Wilhelm[us] Martini[us] Weylandt Pfarrer [— adder en abbeimas manuskriptan papeisātan Prarrer en deīktu Pfarrer]. En rēizans mazīngu aupaltun Martinis (1618-1671). Tāns bēi lēitawiskas wirdālistas gruntiniks, luteranismas nōseileniks, pa studīsnan en Kunnegsgarbu ezze 1642m. bēi nōseileniks en Werdenu ērgi swāise gallan. Dēlawuns ēmperi sen D. Kleinan (lēitawiskas grammatikis autōrs). Mertīns bēi aīns iz Prātorijas «kultūriskan zūrgiskan», kāigi ebgalwāi Prātorius, tenēi waitjāi be maināwusis si informaciōnin. Mertīns, ilgai dēlawuns prei Prūsijas be Debīkas Lēitawas araīkan, mazēi turītun autēntiskan informaciōnin ezze stan lēitawiskans pajuksmans, rittuns be druwīsnans.
32. En ōriginālu: Werden; lēit. Verdainė.
33. En ōriginālu: Idolo quod semel in Anno collectis frugib[us] consueverunt confingere, et pro Deo colere, cui Nomen Curcho imposuerunt vel aliis Diis, qui non fecerunt coelum et terram, quibuscunq[ue] nominib[us] appellarentur, de caetero non libabunt [adder tikrōmiska citāti turri būtwei stawīda: Ydolo, quod semel in anno colectis frugibus conueverunt confingere et pro Deo colere, cui nomen Curche imposuerunt, vel aliis diis, qui non fecerunt coelum et terram quibuscumque nominibus appellarentur, de caetero non libabunt]
34. Aupresta kāi sta ast arrjan kurka. W. Toporōws peisāi en «Prūsiskasmu wirdeīnan»: «Stawīdai rittus, senristai sen pjaūwas wangīnsnan be sklaitewīngi sen panzdaumas wāltis sklāitewingiskan zentlisnan, labbai waistāi en sklaitewīngiskamans traiciōnins, kōnkretai, en deinabaltiskas, pōliskas, deinaslawiskas. Per stawīdan rittun tipiska tēma sen spējan be klipsnan, be panzdaumas wāltis emnes senpalsenis sen kluppusjas si en wālstju persōnažas emin (beggi prūsiska tradiciōni waīda Kurkas etwaidīnsenjan kāigi idōlan, stwi prawerru preidātun stesse idōlas emnes».
35. En ōriginālu: Maternick. Stawīdan deīktas emnin mazīngi senmaisātun sen kāiman Metrickweten/Metterqueten (lēit. Metirkviečiai), kawīds bēi prei subban lēitawiskan araīkan be nitāli ezze appei Šiša, na tenesses tikrōman krāntan; stwi turri būtwei kāims Matarnischken (pa 1584m.) / Mattarnischken (pa 1785m.) (dirēis Stallupönen, mask. Нестеров). Senmaisātun sen kittans kāimans, kawīdai turri emnins Matternincken ni prawerru, beggi tenēi bēi en Īnstrapillas regiōnu — per tālis ezze appei Šiša.
36. En ōriginālu: Kauszel [corr. Kanszel, hic et al. pro Kauszel].
37. En ōriginālu: Weydulut.
38. En ōriginālu: davon Olear[ius] in der Persianischen Reise-Beschreibung [— Olearius, Adamus, q. ex multis ed.: Vermehrte newe Beschreibung der Muscowitischen und Persischen Reyse, so durch gelegenheit einer Holsteinischen Gesandschaft […] geschehen […], welche zum andernmahl heraus gibt […]. Schleswig, 1656; Asufuhrliche Beschreibung der kundbaren Reyse nach Muscow und Persien […] zu dritten […] mahl […] herausgegeben […], Schleswig, 1663; Ausführliche Beschreibung der kundbaren Reyse nach Maoscow und Persien […]. Jetzo zum vierten und letzen mahl correct herausgegeben, Schleswig, 1671.]. Ōlearius ebpeisāwuns Terky kāigi mēstan be drūktawa, kawīdan bēi zēstan pagār alpin Timenkan en Čerkesijai, kawīda pastāi rikaūtan pra Maskōwitiskan carin. Terky pastānje palīkitan kāigi ukataliskan maskōwitiskan araīkiskan mēstan. Prātorius bilāi ezze stawīdan izraūsenjan prei Ōlearijan: «Stawīdan wāzis skārdan, en enjāsenjas kēsman en Terky be izjāsenjas iz stwen, ebtikkamai nitāli ezze ercōginis Bikis buttu; ēmperi sen galwan be raggan tenā pastāi patēnstan na kīrsnan skrīzjan, en sirzdu ketturjai rēizai perpjaūtan be kabīntan na ilgan kartanan».
39. En ōriginālu: Zalavonen.
40. En ōriginālu: Johann.
41. Johannes Meletius. Dīgi waīsta stawīda ortōgrafija: Johannes. Maeletius, Jan Malecki-Sandecki be t.t. Drukkautajs, teōlogs, talkautajs. Tūls waīsts tenesse sūns — Jerōnims Malecius, paeisāwuns sūdawiskans prazins.
42. En ōriginālu: foecunditatem.
43. Perwaidinna si, sta zentli «buttas īda/īdis», en ōriginālu: Küche-Speise.